Акмуллинская олимпиада

Баязитова И.М., 7-се класс

Фәнни етәксеһе: Язағолова М.Т.

БӨРЙӘН РАЙОНЫ ИҪКЕ МОНАСИП АУЫЛЫ ҺӨЙЛӘШЕ

Бөрйән районының Тимер ауылында тик башҡорттар ғына йәшәй. Тик хәҙерге ваҡытта ерле һөйләшеү әҙәби телгә күсеп бара. Ауылыбыҙҙың ихтирамлы аҡһаҡалдарын һәм ағинәйҙәрен тыңлағанда ерле һөйләшеүҙе ишетергә була. Киләсәктә уның юҡҡа сығыуы бар.

Бына ошоларҙан сығып, конкурс һораулығына таянып, эҙләнеү эшен башларға маҡсат ҡуйҙым. Эҙләнеү эше барышында күрһәтмәләрҙе етәксем Язағолова Миңлегөл Таһир ҡыҙынан алһам, эшемдә төп ярҙамсым булып өләсәйем Баязитова Гөлсирә Ҡәнзәфәр ҡыҙы булды.

Ауыл тураһында мәғлүмәт

Тимер ауылы Ағиҙел йылғаһы буйында урынлашҡан. Уға Тимер исемле кеше нигеҙ һалған. Ул 1786-1790 йылдарҙа барлыҡҡа килгән.Ауылдың икенсе исеме —Биреләр. Ауыл халҡы ҡарағай-ҡыпсак ырыуына ҡарай Йәйләү урындары — Ҡалмаҡай, Боһондобаш, Көләбә, Байғаҙы, Бикбаш, Ҡыҫык, Аралбай. Ауылдағы ара (аймак, түбә, зат, нәҫел) исемдәре: Ишҡара, Һәйетбай, Шаҡым, Ҡушыҡтар, Бохмаш, Бәзмандәр, Һармаҡтар, Ҡоҙғондар, Яманһарылар

Ауылым һөйләше

һөйләш һүҙҙәре	әҙәби телдә (йә уның русса аңлатмаһы)	Русса
Туғанлыҡ, ҡәрҙәшлек терминдары
әсәй	әсәй	мама
олатай	әсәйҙең атаһы	дедушка
олатай	атайҙың атаһы	дедушка
өләсәй	әсәйҙең әсәһе	бабушка
өләсәй	атайҙың әсәһе	бабушка
инәй	әсәйҙең, атайҙың апайы	тётя
апа	әсәйҙең, атайҙың ағаһы	дядя
һеңле	әсәй, атайҙың ҡыҙы (2-се быуын)	сестра
ҡусты	әсәй-атайҙың улы (2-се быуын)	братишка
ейәнсәр	әсәй-атайҙың балаһының ҡыҙы (3-сө быуын)	внучка
ейән	әсәй-атайҙың балаһының улы (3-сө быуын)	внук
бүләсәр	әсәй-атайҙың балаһының, балаһының ҡыҙы (4-се быуын)
бүлә	әсәй-атайҙың балаһының, балаһының улы (4-се быуын)
ҡайынбикә	иренең апайы уға кем була?	своеченница
ҡайынбикә	ҡатының апайы уға кем була?	своеченница
ҡайнаға	иренең ағаһы уға кем була?	деверь
ҡайнаға	ҡатының ағаһы уға кем була?	деверь
Килендәш, апһын	бер туған ағалы-ҡустының ҡатындары бер-береһенә ҡарата кем була?	сношенница
	һ.б. (артабан үҙегеҙ тултырығыҙ)
ҡәйнеш		шурин
бажа		свояк
бәпәй	Бәләкәс балаға кем тип әйтәләр?	ребёнок
бәпәйләгән	Ҡатын кеше бәпес тапһа, ул ... (нимә тиҙәр?)	родила
Ижәп уҡыта, кәләш әйттерә,	Кейәүгә сығыу, өйләнеүгә ҡараған һүҙҙәрҙе лә (ҡылымдар) яҙығыҙ (ҡыҙ күҙләй, әйттерә һ.б.).
Йорт-ҡура, ҡаралды терминдары
аласыҡ	Йәй көнө йәшәй торған йорт
һарай	Мал өсөн
мунса		баня
	Йөн, дебет эшкәртеү
иләү		прясть
сиратыу
	Ашамлыҡ-эсемлек терминдары
һөт		молоко
ҡымыҙ		кумыс
ойотмос	Һөт ойотор өсөн
ойотҡан		кефир
	Ҡашығаяҡ, һауыт-һаба
сыныяҡ		чашки
баҡырса		чайник
	Кейем-һалым терминдары
алъяпҡыс		передник
яуҙыҡ		платок

Информант:

Баязитова Гөлсирә Ҡәнәфәр ҡыҙы 1948 йылдың 24 декаберендә донъяға килгән. Хәйбулла районының Вәлит ауылында тыуған. Бөрйән районы Тимер ауылында хаҡлы ялға сыҡҡансы уҡытыусы булып эшләгән.